اختلال تجزیه ای چیست؟ از فراموشی تا چندگانگی شخصیت
اختلالات تجزیه‌ای، گروهی از اختلالات روانی هستند که به واسطه آن‌ها، افراد دچار تغییرات قابل توجهی در هویت، حافظه یا آگاهی خود می‌شوند. این اختلالات می‌توانند زندگی فرد را تحت تاثیر قرار داده و به شدت...
اختلالات تجزیه‌ای، گروهی از اختلالات روانی هستند که به واسطه آن‌ها، افراد دچار تغییرات قابل توجهی در هویت، حافظه یا آگاهی خود می‌شوند. این اختلالات می‌توانند زندگی فرد را تحت تاثیر قرار داده و به شدت بر روابط اجتماعی، شغلی و حتی سلامت روانی وی تأثیر بگذارند. یکی از ویژگی‌های این اختلالات، جدایی یا تفکیک بخش‌هایی از هویت یا تجربیات فرد است که ممکن است موجب مشکلاتی همچون فراموشی، احساس انقطاع یا حتی چندگانگی شخصیت شود.
در این مقاله، به بررسی دقیق‌تر اختلالات تجزیه‌ای و علائم، علل و روش‌های درمان آن‌ها خواهیم پرداخت.
اختلال تجزیه ای چیست؟
اختلال تجزیه‌ای به‌طور کلی به دسته‌ای از اختلالات روانی اطلاق می‌شود که شامل از دست دادن موقتی یا دائمی حافظه، هویت یا آگاهی فرد است. این اختلالات اغلب به‌طور ناگهانی و در پاسخ به فشارهای روانی شدید ایجاد می‌شوند. در این وضعیت‌ها، فرد ممکن است احساس کند که بدن یا ذهنش از یکدیگر جدا شده است و قادر به ارتباط با محیط یا خود واقعی‌اش نباشد.
اختلالات تجزیه‌ای ممکن است در نتیجه یک تجربه آسیب‌زا، مانند تروما یا استرس شدید، به‌ویژه در دوران کودکی، ایجاد شوند. مهم‌ترین ویژگی این اختلالات، عدم آگاهی فرد از تغییرات ایجاد شده در شخصیت یا حافظه است که منجر به مشکلات جدی در عملکرد روزانه و اجتماعی می‌شود.
انواع اختلالات تجزیه ای
اختلالات تجزیه‌ای می‌توانند به اشکال مختلفی ظاهر شوند و هر یک ویژگی‌های خاص خود را دارند. مهم‌ترین انواع این اختلالات عبارتند از:
۱. اختلال فراموشی تجزیه ای
یکی از رایج‌ترین و شناخته‌شده‌ترین اختلالات تجزیه‌ای، اختلال فراموشی است که در آن فرد قادر به یادآوری اطلاعات مهم از گذشته‌اش، از جمله رویدادهای مهم، نام‌ها، و تاریخ‌ها نمی‌شود. این فراموشی به‌طور معمول به‌طور ناگهانی و در پاسخ به تجربه‌های استرس‌زا یا آسیب‌زا ایجاد می‌شود.
افراد مبتلا به این اختلال ممکن است حتی قادر به یادآوری اطلاعات مرتبط با خودشان نباشند، به‌طوری که ممکن است نام خود یا اطرافیانشان را فراموش کنند. این اختلال در اکثر موارد موقت است، اما در برخی از افراد ممکن است به مدت طولانی باقی بماند.
۲. اختلال هویت تجزیه ای (چندگانگی شخصیت)
این اختلال به تغییرات ناگهانی در هویت فرد اشاره دارد که باعث می‌شود فرد احساس کند که دارای چند شخصیت یا هویت مختلف است. این افراد ممکن است خود را با هویت‌های مختلف تجربه کنند و حتی هر شخصیت ممکن است خاطرات، رفتارها و نگرش‌های خاص خود را داشته باشد.
اختلال هویت تجزیه‌ای یا چندگانگی شخصیت، معمولاً به‌دنبال تجارب بسیار ترومازا در دوران کودکی و نوجوانی، مانند آزارهای جسمی یا جنسی، بروز می‌کند. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است به‌طور موقت از یک هویت به هویت دیگری تغییر کنند و در نتیجه، تغییرات قابل توجهی در رفتار و واکنش‌های آن‌ها مشاهده شود.
علائم و نشانه های اختلالات تجزیه ای
اختلالات تجزیه‌ای معمولاً با علائمی چون فراموشی موقت یا طولانی‌مدت، احساس جدایی از بدن یا محیط، یا تغییرات در رفتار و هویت همراه هستند. برخی از علائم رایج این اختلالات عبارتند از:
۱. فراموشی و حافظه ضعیف
افرادی که دچار اختلالات تجزیه‌ای هستند، ممکن است به‌طور ناگهانی برخی از قسمت‌های حافظه خود را از دست دهند. این فراموشی می‌تواند شامل از دست دادن یادآوری رویدادهای مهم زندگی، جزئیات مربوط به هویت فرد، یا حتی برخی از مهارت‌ها و توانایی‌های روزمره باشد.
۲. احساس انقطاع از بدن یا ذهن
در برخی افراد، اختلال تجزیه‌ای می‌تواند باعث شود که فرد احساس کند بدن یا ذهن او از یکدیگر جدا شده‌اند. این وضعیت می‌تواند با احساس عدم واقعیت یا بیگانگی از محیط اطراف همراه باشد و باعث ایجاد اضطراب و گیجی در فرد شود.
۳. تغییرات هویتی و شخصیت
افراد مبتلا به اختلالات تجزیه‌ای ممکن است تغییرات ناگهانی در هویت خود تجربه کنند. این تغییرات می‌تواند شامل احساس داشتن شخصیت‌های مختلف با خاطرات، احساسات و رفتارهای متفاوت باشد. این اختلال در موارد شدید می‌تواند منجر به خلق رفتارهای تناقضی و تغییرات در عملکرد اجتماعی و شخصی شود.
علل و عوامل ایجاد اختلالات تجزیه ای
اختلالات تجزیه‌ای می‌توانند در نتیجه چندین عامل و شرایط ایجاد شوند. این عوامل معمولاً به‌صورت ترکیبی عمل می‌کنند و در نهایت منجر به بروز این اختلالات می‌شوند. برخی از علل عمده اختلالات تجزیه‌ای عبارتند از:
۱. تجربه تروما و آسیب دیدگی های روانی
تجارب تروما و آسیب‌های روانی شدید، مانند آزار جسمی یا جنسی در دوران کودکی، می‌تواند یکی از عوامل اصلی بروز اختلالات تجزیه‌ای باشد. این تجارب منفی به‌ویژه در سنین پایین، می‌توانند مغز و ذهن فرد را به‌گونه‌ای دچار تغییراتی کنند که باعث بروز اختلالات حافظه و هویت شود.
۲. استرس و فشارهای روانی
استرس‌های شدید و فشارهای روانی در زندگی روزمره، مانند مشکلات خانوادگی، شغلی یا اجتماعی، می‌توانند باعث ایجاد اختلالات تجزیه‌ای شوند. در برخی موارد، مغز به‌منظور محافظت از فرد در برابر آسیب‌های روانی، به‌طور موقت بخش‌هایی از هویت یا حافظه فرد را از دست می‌دهد.
۳. ویژگی های ژنتیکی و روانشناختی
برخی تحقیقات نشان می‌دهند که عوامل ژنتیکی و ویژگی‌های روانشناختی ممکن است در ایجاد اختلالات تجزیه‌ای مؤثر باشند. افراد با ویژگی‌های شخصیتی خاص یا سابقه اختلالات روانی در خانواده، بیشتر در معرض این اختلالات قرار دارند.
درمان اختلالات تجزیه ای
درمان اختلالات تجزیه‌ای معمولاً به‌طور ترکیبی از روش‌های مختلف روان‌درمانی و دارودرمانی انجام می‌شود. هدف از درمان، کمک به فرد در بازسازی هویت و حافظه آسیب‌دیده و کاهش اضطراب و استرس است.
۱. روان درمانی
روان‌درمانی به‌ویژه درمان شناختی-رفتاری (CBT) یکی از روش‌های مؤثر در درمان اختلالات تجزیه‌ای است. این نوع درمان به فرد کمک می‌کند تا با مشکلات درونی خود مواجه شود و به‌تدریج کنترل بهتری بر احساسات و رفتارهای خود پیدا کند.
۲. دارودرمانی
داروهای ضد اضطراب، ضد افسردگی و برخی داروهای روان‌پزشکی می‌توانند به‌عنوان مکمل درمان‌های روانشناختی استفاده شوند. این داروها می‌توانند به کاهش علائم اضطراب و افسردگی مرتبط با اختلالات تجزیه‌ای کمک کنند.
۳. درمان با تمرکز بر تروما
در درمان برخی از اختلالات تجزیه‌ای که به‌دنبال تجارب تروما ایجاد می‌شوند، درمان‌هایی مانند درمان مواجهه‌ای (Exposure Therapy) و درمان‌های مبتنی بر بازسازی حافظه (Trauma-Focused Therapy) به کار می‌روند.
نتیجه گیری
اختلالات تجزیه‌ای، گروهی از اختلالات پیچیده روانی هستند که تأثیرات زیادی بر کیفیت زندگی افراد می‌گذارند. این اختلالات معمولاً به‌دنبال تجارب آسیب‌زا و استرس‌های شدید ایجاد می‌شوند و می‌توانند به شکل‌های مختلفی مانند فراموشی، تغییرات هویتی یا چندگانگی شخصیت بروز کنند. درمان‌های روانشناختی و دارویی می‌توانند به فرد کمک کنند تا بهبود یابد و کیفیت زندگی خود را بازپس گیرد.