زمان استفاده از نمايشگر: آيا گوشی تهديدی برای سلامت است؟

در دهه اخير، گسترش تلفن های هوشمند و شبکه های اجتماعي باعث شده است که بخش قابل توجهی از فعاليت های روزمره ما به صفحه های نورانی گره بخورد. بسياری از افراد تصور می کنند که افزايش زمان استفاده از نمايشگر، تهديدی جدی برای سلامت روان و جسم انسان است، اما علم همواره تصويری پيچيده تر ارائه می کند. آنچه اهميت دارد، درک دقيق اين است که آيا مشکل از خود نمايشگر است يا نحوه و هدفی که از آن استفاده می کنيم.

آيا گوشی و شبکه های اجتماعی واقعا برای مغز ما مضر هستند؟

پيش از آنکه به داده های علمی وارد شويم، لازم است نگاه خود را از سطح نگرانی های عمومی فراتر ببريم. بسياری از تصورات رايج درباره آسيب های گوشی، بر اساس برداشت های ناقص يا بررسی های محدود شکل گرفته اند. درحالی که علم، اين موضوع را به عنوان پديده ای چندوجهی و وابسته به عوامل متعدد بررسی می کند. برای قضاوت درست، بايد تأثيرات واقعی، زمينه های فردی و نوع استفاده را همزمان در نظر گرفت.

پژوهش های بسياری ارتباط هایی ميان استفاده افراطی از نمايشگر و مشکلاتی مانند افسردگی، اضطراب، کاهش کيفيت خواب، چاقی، اختلالات متابوليک و افزايش افکار منفی گزارش کرده اند. با اين حال، بسياری از اين تحقيقات تنها همبستگی را نشان می دهند و قادر نيستند مشخص کنند که کدام عامل علت و کدام يک معلول است.

آيا خود نمايشگر عامل مستقيم ايجاد مشکلات سلامتی است؟

پيش از آنکه به نتيجه بحث برسيم، بايد يک نکته مهم را روشن کنيم: وجود همبستگی به معنای وجود رابطه مستقيم علت و معلول نيست. اين موضوع يکی از اساسی ترين چالش های علم در زمينه بررسی تأثير گوشی و شبکه های اجتماعی است. پژوهشگران سال هاست می کوشند تفاوت ميان ارتباط آماری و تأثير واقعی را شفاف کنند.

ممکن است فردی که با مشکلات روانی مواجه است، زمان بیشتری را با گوشی سپری کند. از سوی ديگر، ممکن است خود استفاده از گوشی در برخی افراد زمينه ساز مشکلات جديد شود. يا حتی عامل سومی مانند فشارهای اجتماعی و سبک زندگی، هر دو متغير را تحت تأثير قرار دهد. همين پيچيدگی ها باعث شده پژوهشگران از روش های پيشرفته تر مانند فرا داده کاوی برای تحليل دقيق تر اين مسئله استفاده کنند.

نتيجه فرا داده کاوی های پيشرفته درباره آسيب نمايشگر چيست؟

در بسياری از فرا تحليل های گسترده، بخش بزرگی از آسيب هايی که در ابتدا مطرح می شوند، پس از کنترل عوامل مختلف، کوچک يا بی اهميت ارزيابی می شوند. اين روش ها، داده های بسيار گسترده تری را بررسی می کنند و تصوير واقع بينانه تری از تأثير واقعی نمايشگرها ارائه می دهند.

يکی از مهم ترين نمونه ها، پژوهش سال ۲۰۱۹ توسط امی اوربن و اندرو پرزيبيلسکی در دانشگاه آکسفورد است. آن ها ده ها هزار پرسشنامه از نوجوانان را تحليل و تأثير بيش از بيست هزار عامل را مقايسه کردند. نتيجه شگفت آور بود: تنها چهار دهم درصد از تغييرات وضعيت رفاه روانی نوجوانان با زمان استفاده از نمايشگر ارتباط داشت.

تأثير ناچيز نمايشگر؛ هم سطح خوردن سيب زمينی

پيش از برداشت عجولانه، لازم است اين نتيجه را در چارچوب درست بررسی کنيم. تأثير استفاده از نمايشگر بر سلامت روان، در اين پژوهش، تقريبا برابر با تأثير منفی مصرف سيب زمينی گزارش شد. عواملی مانند کمبود خواب، صبحانه نامناسب يا تجربه قلدری در مدرسه، تأثيری چند برابر بيشتر بر سلامت روان نشان دادند.

اين داده ها نشان می دهند که نگرانی های عمومی، در بسياری از موارد بزرگنمايی شده اند. با اين حال، نبايد استفاده افراطی از فناوری را بی خطر تلقی کرد، زيرا سازوکارهای تأثير آن در افراد مختلف ممکن است متفاوت باشد.

آيا می توان نتيجه گرفت که استفاده از نمايشگرها بی ضرر است؟

پاسخ قطعی، خير است. اگرچه پژوهش ها نشان می دهند که تأثيرات منفی نمايشگر در حدی کوچک است که ارزش نگرانی های افراطی را ندارد، اما تشخيص علت قطعی همچنان دشوار است. زندگی انسان تحت تأثير مجموعه ای بزرگ از عوامل جسمی، روانی، اجتماعی و اقتصادی قرار دارد، بنابراين اثر نمايشگر را بايد با در نظر گرفتن اين شبکه پیچیده تفسیر کرد.

يک نکته مهم اين است که زمان استفاده از نمايشگر، شاخصی بسيار کلی و ناقص است. اين شاخص فعاليت های کاملا متفاوتی را زير يک عنوان جمع می کند: تماشای فيلم، بازي کردن، مطالعه، گفتگو با دوستان، کار، يادگيری و حتی سرگرمی سالم. منطقی است که اين فعاليت های ناهمگون، اثرات يکسانی بر مغز نداشته باشند.

استفاده کودکان از نمايشگر: چه زمانی بايد رويکرد احتياط را جدی بگيريم؟

با وجود اينکه اثرات منفی نمايشگر کوچک است، اما عدم قطعيت درباره علت ها باعث شده بسياری از متخصصان اصل احتياط را توصيه کنند. اين به ويژه برای کودکان اهميت دارد، زيرا مغز در حال رشد حساسيت بيشتری نسبت به عوامل خارجی دارد. برخی دولت ها مانند بريتانيا و استراليا در حال بازبينی قوانين مرتبط با استفاده کودکان از شبکه های اجتماعی هستند.

با اين حال، محدوديت افراطی نيز خطراتی دارد. محروم کردن کودکان و نوجوانان از مزايای آموزشی، ارتباطات اجتماعی سالم، مهارت های ديجيتال و دسترسی به اطلاعات می تواند آسيب های جدی در درازمدت ايجاد کند.

چرا پژوهش ها گاهی تصويری غلط از زمان استفاده از نمايشگر ارائه می دهند؟

يکی از دلايل اصلی، اتکای زياد پژوهش ها بر گزارش خود افراد است. تجربه نشان می دهد اغلب افراد در گزارش مدت زمان استفاده از گوشی، دچار خطا يا اغراق می شوند. از سوی ديگر، ادغام تمام انواع استفاده در يک شاخص کلی، باعث می شود تصويری نادرست از اثر آن بر سلامت روان شکل بگيرد.

حتی در شبکه های اجتماعی نيز همه چيز مشابه نيست. تعاملات مثبت اجتماعی، گفتگو با دوستان يا پيدا کردن ارتباطات جديد، می توانند اثرات مثبتی بر رفاه روانی اختصاصی برخی افراد داشته باشند. در مقابل، مقايسه مداوم خود با ديگران، درگيری در مباحث تنش زا يا استفاده مشکل ساز، اثرات منفی مشخصی دارند.

نتايج فرا تحليل سال ۲۰۲۴ درباره نوع استفاده از شبکه های اجتماعی

پژوهش فرا داده کاوی منتشر شده در سال ۲۰۲۴ نشان داد که:

• استفاده از شبکه های اجتماعی برای برقراری ارتباط و داشتن ارتباطات دوستانه مجازی، با افزايش اندک رفاه روانی همراه است.
• مقايسه خود با ديگران، فشار اجتماعی و الگوهای استفاده آسيب زا، اثرات منفی کوچک اما قابل اندازه گيری دارند.
• هيچ کدام از اين اثرات به اندازه ای بزرگ نبودند که آن را عامل اصلی تغييرات بزرگ در سلامت روان تلقی کنيم.

چه کسانی واقعا در معرض آسيب هستند؟

در حالی که آمارهای کلی نشان می دهد اثر نمايشگر اندک است، گروه صغيری از افراد وجود دارند که استفاده آن ها به سطح مشکل ساز يا وابستگی می رسد. اين افراد ممکن است با مشکلاتی مانند افت عملکرد، اضطراب، اختلال خواب و قطع ارتباطات زندگی واقعی مواجه شوند. حمايت، مداخله زودهنگام و آموزش رسانه ای برای اين گروه اهميت بسيار زيادی دارد.

جمع بندی

به طور کلی، پژوهش های علمی نشان می دهند که اثرات منفی زمان استفاده از نمايشگر برای اغلب افراد کوچک تر از آن است که معمولاً تصور می شود. مسئله اصلی نه مقدار زمان، بلکه نوع استفاده، کيفيت محتوا و تأثيری است که بر خواب، تمرکز و رفتار روزمره می گذارد. اگر استفاده از نمايشگر باعث اختلال در زندگی، کاهش عملکرد يا افزايش اضطراب شده باشد، تغيير عادت ها يا مشاوره تخصصی ضروری است. در غير اين صورت، نگرانی افراطی درباره نمايشگر منطقی نيست و می توان با مديريت متعادل و آگاهانه، از مزايای فناوری بدون آسيب جدی بهره برد.