اختلال درک نادرست از خواب؛ چرا برخی افراد فکر می‌ کنند نمی‌ خوابند؟

خواب یکی از پایه‌های اصلی سلامت بدن است؛ با این حال، اختلالات خواب در دنیای پرتنش امروز به یکی از شایع‌ترین مشکلات روانی و جسمی تبدیل شده‌اند. بسیاری از افراد از بی‌خوابی شکایت می‌کنند، در حالی که برخی دیگر با پدیده‌ای عجیب‌ و کمتر شناخته‌شده به نام «اختلال درک نادرست از خواب» مواجه هستند. این اختلال باعث می‌شود فرد به اشتباه تصور کند که شب‌ها اصلاً نخوابیده است، در حالی که در واقع ساعت‌هایی از شب را در خواب گذرانده است.

شناخت این پدیده و تمایز آن از بی‌خوابی معمولی می‌تواند به مدیریت بهتر خواب، کاهش اضطراب و بهبود کیفیت زندگی منجر شود. در ادامه به بررسی کامل این اختلال، دلایل شکل‌گیری آن، روش‌های تشخیص و راهکارهای مؤثر برای مقابله با آن می‌پردازیم.

خواب چیست و چرا درک ما از آن گاهی دچار خطا می‌ شود؟

درک ما از خواب ترکیبی از واقعیت و ذهنیت است. یعنی مغز ما همیشه با آن‌چه از بیرون اتفاق افتاده کاملاً منطبق نیست. گاهی ممکن است در نیمه‌شب چندین بار بیدار شویم و همین لحظات بیداری باعث شود تصور کنیم کل شب را نخوابیده‌ایم. این در حالی است که اکثر افراد بخش‌هایی از شب را خواب بوده‌اند، حتی اگر کیفیت خواب آن‌ها پایین بوده باشد.

• خواب سالم، برای بازسازی انرژی بدن، حفظ عملکرد مغز و تقویت سیستم ایمنی ضروری است.
• گاهی مغز ما به دلیل اضطراب، استرس یا اختلالات عصبی، تصور نادرستی از میزان خواب ایجاد می‌کند.
• این درک نادرست می‌تواند خود منبع اضطراب شود و منجر به یک چرخه معیوب بی‌خوابی شود.

پدیده درک اشتباه از خواب چیست و چگونه بروز می‌ کند؟

این اختلال که با نام علمی Paradoxical Insomnia یا Sleep State Misperception شناخته می‌شود، حالتی است که در آن فرد به‌اشتباه گمان می‌کند در طول شب هیچ‌گونه خوابی نداشته است. در حالی‌که بررسی‌های علمی مانند پلی‌سومنوگرافی نشان می‌دهد که فرد چندین ساعت در خواب بوده است.

• این افراد معمولاً از بی‌خوابی شدید شکایت دارند اما علائم فیزیکی ناشی از کم‌خوابی شدید را ندارند.
• چنین افرادی خواب‌های سبک، کوتاه یا گسسته دارند که در حافظه‌شان ثبت می‌شود و باعث می‌شود فکر کنند تمام شب بیدار بوده‌اند.
• اضطراب خواب و نگرانی از عملکرد ضعیف در روز بعد، می‌تواند این تصور نادرست را تشدید کند.

چگونه می‌ توان این اختلال را تشخیص داد؟

تشخیص این اختلال فقط از طریق گفت‌وگو با بیمار امکان‌پذیر نیست. برای بررسی دقیق، استفاده از ابزارهای پیشرفته مانند «پلی‌سومنوگرافی» که در آزمایشگاه‌های خواب انجام می‌شود، ضروری است. این روش، فعالیت مغزی، حرکت چشم، ضربان قلب و تنفس را در طول شب بررسی می‌کند و نشان می‌دهد که فرد واقعاً چه مدت خوابیده است.

• پلی‌سومنوگرافی نشان می‌دهد که حتی در صورت ادعای بیداری کامل، مغز وارد مراحل مختلف خواب شده است.
• این آزمایش به بیماران کمک می‌کند با مشاهده داده‌های واقعی، به درک بهتری از وضعیت خواب خود برسند.
• آگاهی از واقعیت می‌تواند به کاهش اضطراب و ترس از خواب‌ندیدن کمک زیادی کند.

چه عواملی در بروز این اختلال نقش دارند؟

اختلال درک نادرست از خواب معمولاً ریشه در عوامل روانی دارد. افرادی که دچار اضطراب، وسواس فکری یا کمال‌گرایی هستند، بیشتر مستعد این اختلال‌اند. همچنین، سبک زندگی مدرن، استفاده زیاد از تکنولوژی و نور مصنوعی نیز نقش پررنگی در بروز این مشکل دارند.

• استرس‌های مزمن و فشارهای روزانه باعث اختلال در چرخه طبیعی خواب می‌شوند.
• استفاده مداوم از موبایل، لپ‌تاپ یا تلویزیون پیش از خواب، مغز را در حالت هوشیاری نگه می‌دارد.
• افرادی که به‌طور وسواسی خواب خود را رصد می‌کنند (مثلاً با اپلیکیشن‌ها یا ساعت‌های هوشمند)، بیش‌تر درگیر درک نادرست از خواب می‌شوند.

راهکارهایی برای مقابله با اختلال درک نادرست از خواب

درمان این اختلال نیازمند صبر، آگاهی و انجام تغییراتی در سبک زندگی است. اگرچه درمان دارویی برای آن پیشنهاد نمی‌شود، اما رویکردهای رفتاری و روان‌شناختی می‌توانند بسیار مؤثر باشند. مهم‌ترین اصل در مدیریت این اختلال، پذیرش این واقعیت است که گاهی خواب بی‌کیفیت نیز برای بدن کفایت می‌کند.

• استفاده نکردن از تلفن همراه، لپ‌تاپ یا تلویزیون دست‌کم یک ساعت پیش از خواب.
• یادداشت کردن وقایع روزانه، زمان خواب و احساسات مرتبط با آن در یک دفترچه‌ی خواب.
• اجتناب از وسواس روی کیفیت خواب و پذیرش طبیعی بودن بعضی شب‌های بد خوابیدن.
• تمرینات آرام‌سازی مانند تنفس عمیق، مراقبه یا یوگا پیش از خواب.
• در موارد پیشرفته، استفاده از روش‌های درمان شناختی-رفتاری (CBT-I) برای بازسازی الگوهای ذهنی منفی مرتبط با خواب.

نتیجه‌ گیری

اختلال درک نادرست از خواب یکی از ناشناخته‌ترین اما واقعی‌ترین مشکلات خواب است که اگر به‌درستی شناسایی نشود، می‌تواند زندگی فرد را به‌طور جدی تحت تأثیر قرار دهد. این مشکل نه‌تنها مانع خواب راحت می‌شود، بلکه اضطراب، ناامیدی و خستگی ذهنی را افزایش می‌دهد. با آگاهی، پذیرش و به‌کارگیری راهکارهای علمی و رفتاری، می‌توان این چرخه‌ی منفی را شکست و کیفیت خواب را بهبود بخشید.