چرا کودکان در ایران قربانی اصلی تصادفات هستند؟ بررسی دلایل و راهکارهای پیشگیری

مرگ کودکان بر اثر تصادفات رانندگی یکی از چالش‌های جدی سلامت عمومی در ایران است؛ مسئله‌ای که سالانه صدها خانواده را داغدار می‌کند و با وجود پیشرفت‌های بهداشتی و کاهش مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌ها، همچنان قربانی می‌گیرد. در حالی‌که بسیاری از کشورها با ارتقاء زیرساخت‌های ترافیکی و آموزش عمومی موفق به کنترل این بحران شده‌اند، آمارها در ایران همچنان نگران‌کننده است. در این مقاله به بررسی عوامل مؤثر در مرگ کودکان در تصادفات، نقش جامعه و مسئولان، و راهکارهای علمی برای کاهش این تراژدی‌ها می‌پردازیم.

مرگ خاموش کودکان؛ سوانح رانندگی جایگزین بیماری‌ ها شده‌ اند

تا چند دهه پیش، بیماری‌های عفونی، انگلی و واگیردار از عوامل اصلی مرگ‌ومیر در کودکان زیر ۶ سال به شمار می‌رفتند. اما با توسعه خدمات بهداشتی، واکسیناسیون، و بهبود دسترسی به خدمات درمانی، این عوامل کنترل شده‌اند. با این حال، تهدید جدیدی جای آن‌ها را گرفته است: تصادفات جاده‌ای.

• طبق گزارش‌های رسمی، ۳۸.۵ درصد از مرگ‌های کودکان یک تا پنج سال، به علت سوانح ترافیکی رخ می‌دهد.
• در سال ۱۴۰۲، از مجموع ۲۰ هزار و ۴۵ مورد فوت ناشی از تصادف، ۵۱۱ نفر کودک ۱ تا ۵۹ ماهه بوده‌اند.
• مرگ کودکان تنها بخش کوچکی از فاجعه است؛ بسیاری نیز دچار آسیب‌های مغزی و نخاعی غیرقابل جبران می‌شوند.
• کارشناسان بر این باورند که اگرچه وضعیت درمانی ارتقاء یافته، اما بی‌توجهی به ایمنی در جاده‌ها، خودروها و فرهنگ رانندگی، جان کودکان را به خطر انداخته است.

علت‌ ها فقط جاده‌ ها نیستند؛ نقش خطای انسانی و بی‌ توجهی عمومی

در وقوع تصادفات، معمولاً انگشت اتهام به سمت جاده‌ها و خودروهای غیراستاندارد نشانه می‌رود. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که خطای انسانی و بی‌تفاوتی فرهنگی نقش پررنگ‌تری دارند. این مسئله در کنار نارسایی در زیرساخت‌های قانونی و اجرایی، فضا را برای افزایش تلفات باز گذاشته است.

• بسیاری از رانندگان به اصول اولیه ایمنی بی‌توجه‌اند؛ مانند استفاده نکردن از کمربند ایمنی یا سرعت غیرمجاز.
• موتورسواران، به‌ویژه در شهرهای بزرگ، بدون کلاه ایمنی و در مسیرهای خلاف حرکت می‌کنند و نظارتی بر آن‌ها وجود ندارد.
• پلیس راهنمایی و رانندگی امکانات کافی برای برخورد با همه متخلفان ندارد و فرهنگ پاسخ‌گویی نیز در بین مسئولان ضعیف است.
• آموزش رانندگی در کشور صرفاً جنبه تئوری داشته و رفتارهای پرخطر پس از دریافت گواهینامه ادامه پیدا می‌کند.

وقتی کودک، قربانی ناآگاهی والدین می‌ شود

والدین به‌عنوان اولین خط دفاعی برای حفظ جان کودک، نقش حیاتی دارند. اما کم‌توجهی به اصول اولیه ایمنی در خودرو، بسیاری از کودکان را در معرض خطر مستقیم قرار می‌دهد. باورهای اشتباه در خصوص ایمنی، یکی از عوامل اصلی مرگ کودکان در تصادفات رانندگی است.

• در برخورد با سرعت ۵۰ کیلومتر در ساعت، نیروی واردشده به بدن کودک معادل ۱۱۰۰ کیلوگرم است؛ والدین حتی با بیشترین قدرت فیزیکی نمی‌توانند او را نگه دارند.
• استفاده از صندلی ایمنی کودک، خطر مرگ را تا ۷۰ درصد و شدت آسیب‌ها را تا ۸۰ درصد کاهش می‌دهد.
• بسیاری از خانواده‌ها کودک را روی صندلی جلو می‌نشانند یا اجازه می‌دهند از سان‌روف خودرو سر خود را بیرون بیاورد؛ رفتاری که در کشورهای پیشرفته به‌عنوان «تقصیر مرگبار والدین» شناخته می‌شود.
• رفتارهایی مانند ایستادن کودک در خودرو، بازی هنگام رانندگی، و نشستن روی پای راننده از جمله علل رایج در تصادف‌های منجر به مرگ هستند.

فرهنگ رانندگی؛ ریشه بحران

ضعف در فرهنگ رانندگی، نه‌تنها تهدیدی برای سلامت بزرگسالان است، بلکه کودکان را نیز در خط مقدم خطر قرار داده است. رفتارهای پرخطر در رانندگی به‌گونه‌ای رایج شده‌اند که گاه مردم حتی آن‌ها را طبیعی می‌دانند.

• عبور از چراغ قرمز، سبقت‌های غیرمجاز، حرکت در پیاده‌رو با موتورسیکلت، و استفاده نکردن از صندلی کودک مواردی است که دیگر برای برخی به «عادت» تبدیل شده است.
• آگاهی عمومی نسبت به حقوق کودکان در فضای جاده‌ای پایین است و گاه بی‌تفاوتی رسانه‌ها به این مسئله، فرهنگ‌سازی را دشوار کرده است.
• طبق اعلام دکتر علی ربانی، آموزش، مطالبه‌گری عمومی و مشارکت نهادهای غیردولتی مانند هلال‌احمر، شهرداری‌ها و انجمن‌های علمی، راه‌هایی هستند که می‌توانند وضعیت موجود را بهبود دهند.

اقداماتی که والدین می‌ توانند همین امروز انجام دهند

هر چند نقش نهادهای حاکمیتی در ایجاد ایمنی انکارناپذیر است، اما تا زمانی که خانواده‌ها نقش خود را در حفاظت از کودکان به درستی ایفا نکنند، تغییر معناداری اتفاق نخواهد افتاد. والدین می‌توانند با رعایت چند اصل ساده اما حیاتی، زندگی فرزند خود را حفظ کنند.

• استفاده الزامی از صندلی ایمنی مخصوص کودک تا سن ۱۲ سالگی.
• جلوگیری از نشستن کودک در صندلی جلو و آموزش نشستن صحیح در صندلی عقب.
• بستن کمربند ایمنی در تمام حالات، حتی در مسیرهای کوتاه.
• جلوگیری از بازی، بلند شدن یا حرکت کودک در خودرو حین رانندگی.
• عدم نشاندن کودک روی پای راننده یا همراه هنگام رانندگی.
• آموزش عملی به کودک درباره خطرات خیابان، عبور از عرض خیابان و نشستن در خودرو.

نتیجه‌ گیری

تصادف یک اتفاق نیست؛ نتیجه مجموعه‌ای از بی‌توجهی‌ها، کاستی‌ها و تصمیمات اشتباه است. اگرچه برخی شرایط مانند ایمنی جاده یا استاندارد خودرو خارج از اختیار والدین است، اما اقدامات پیشگیرانه در محیط خانواده، می‌تواند بسیاری از حوادث را غیرممکن کند. استفاده از صندلی ایمنی کودک، بستن کمربند، رعایت اصول رانندگی و آموزش‌های مداوم به فرزندان، ابزارهایی ساده و در دسترس برای نجات جان کودکان هستند. بیایید به جای آن‌که بعد از فاجعه حسرت بخوریم، امروز برای حفظ جان عزیزترین‌های‌مان کاری کنیم.