آیا گوشی هوشمند دشمن پنهان خواب شماست؟

در دنیای امروزی که وابستگی به تلفن‌ همراه به بخشی جدانشدنی از زندگی روزمره ما تبدیل شده، تأثیرات آن بر سلامت روان و جسم روز‌به‌روز بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد. یکی از مهم‌ترین ابعاد این تأثیر، نقش تلفن‌های هوشمند در کیفیت خواب است. بسیاری از ما عادت داریم گوشی خود را در کنار تخت‌خواب یا حتی زیر بالش نگه داریم، اما آیا این عادت به ظاهر بی‌ضرر می‌تواند خواب ما را مختل کند؟

تحقیقات نشان می‌دهد که نور آبی صفحه نمایش و امواج الکترومغناطیسی گوشی می‌توانند به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم بر چرخه خواب، سطح ملاتونین و حتی سلامت مغز اثر بگذارند. در ادامه به بررسی علمی این موضوع، اثرات احتمالی و راهکارهای کاربردی برای محافظت از خواب می‌پردازیم.

وابستگی به گوشی در اتاق خواب؛ یک عادت مخرب اما رایج

طبق آمار جهانی، بیش از ۸۰ درصد افراد تلفن همراه خود را هنگام خواب در نزدیکی خود نگه می‌دارند. این رفتار به ظاهر ساده، می‌تواند به مرور زمان کیفیت خواب را به شدت کاهش دهد.

عادت به بررسی پیام‌ها، شبکه‌های اجتماعی و ایمیل پیش از خواب باعث فعال شدن مغز و تأخیر در خواب‌آلودگی می‌شود. همچنین بسیاری افراد نیمه‌شب با دریافت نوتیفیکیشن یا پیام از خواب بیدار می‌شوند که باعث اختلال در چرخه خواب عمیق و افزایش خستگی روز بعد می‌شود.

تأثیر امواج تلفن همراه بر عملکرد مغز و خواب

گوشی‌های هوشمند از امواج رادیویی (Radio Frequency – RF) برای ارتباط با آنتن‌های مخابراتی استفاده می‌کنند. این امواج در دسته‌ی امواج غیر یون‌ساز قرار دارند و برخلاف اشعه‌ی ایکس یا گاما، توانایی تخریب DNA یا سلول‌ها را ندارند. با این حال، قرارگیری طولانی مدت در معرض آن‌ها ممکن است منجر به اختلالات فیزیولوژیکی جزئی شود.

مطالعات اولیه نشان داده‌اند که امواج RF ممکن است باعث تغییرات خفیف در فعالیت الکتریکی مغز شوند، به‌ویژه زمانی که گوشی هنگام خواب نزدیک سر قرار گیرد. این تغییرات می‌تواند روی مراحل خواب، به خصوص خواب REM، اثر بگذارد. هرچند که اغلب این تغییرات خفیف و قابل بازگشت هستند، ولی برای افرادی با خواب حساس ممکن است محسوس باشند.

آیا امواج گوشی باعث بروز سرطان می‌ شود؟

این یکی از سوالات پرتکرار و نگران‌کننده بین عموم مردم است. در سال ۲۰۱۱، سازمان جهانی بهداشت (WHO) امواج RF را در دسته‌ی «احتمالاً سرطان‌زا» (گروه ۲B) قرار داد. این طبقه‌بندی به معنای وجود شواهد محدودی در مورد احتمال سرطان‌زایی این امواج است.

با این حال، تحقیقات بزرگ‌مقیاس از جمله مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۰ منتشر شد و بیش از یک دهه داده را بررسی کرد، هیچ ارتباط مشخصی بین استفاده از تلفن همراه و افزایش خطر ابتلا به تومورهای مغزی مانند گلیوما نیافت. به طور کلی، اگرچه نگرانی‌ها پابرجاست، اما هنوز شواهد کافی برای اثبات این ادعا در دست نیست.

نور آبی؛ متهم اصلی اختلال خواب در عصر دیجیتال

مهم‌ترین عامل علمی تأثیر تلفن همراه بر خواب، نور آبی ساطع‌شده از صفحه نمایش آن است. نور آبی، با سرکوب تولید ملاتونین (هورمونی که چرخه‌ی خواب را تنظیم می‌کند)، باعث تأخیر در به خواب رفتن و کاهش کیفیت خواب می‌شود.

مطالعات متعدد نشان داده‌اند که استفاده از گوشی پیش از خواب می‌تواند منجر به خواب سبک‌تر، کاهش خواب عمیق و احساس خستگی در صبح شود. کودکان، نوجوانان و زنان باردار گروه‌هایی هستند که باید حساسیت بیشتری به این موضوع داشته باشند.

گروه‌ های حساس؛ احتیاط بیشتر برای کودکان و مادران باردار

کودکان و نوجوانان به‌دلیل نازک بودن جمجمه و رشد فعال سیستم عصبی، بیشتر در معرض جذب امواج RF هستند. همچنین برخی پژوهش‌ها به احتمال تأثیر این امواج بر رشد جنین اشاره کرده‌اند، هرچند هنوز قطعیت علمی ندارند.

از سوی دیگر، افرادی که به «حساسیت به امواج الکترومغناطیسی» (Electromagnetic Hypersensitivity – EHS) مبتلا هستند، ممکن است در صورت استفاده شبانه از گوشی یا نگه داشتن آن نزدیک سر، علائمی مانند سردرد، بی‌خوابی یا اضطراب را تجربه کنند.

راهکارهای کاهش تأثیر تلفن همراه بر خواب

برای محافظت از سلامت خواب و کاهش اثرات احتمالی گوشی، رعایت چند نکته‌ی ساده اما مهم می‌تواند مؤثر باشد:

• ایجاد فاصله فیزیکی: گوشی را حداقل یک متر از محل خواب دور نگه دارید یا در زمان خواب آن را در حالت پرواز قرار دهید تا امواج RF غیرفعال شود.
• محدود کردن نور آبی: از حالت شبانه (Night Mode) یا فیلتر نور آبی استفاده کنید و در صورت امکان از عینک‌های بلوکات بهره ببرید.
• تعیین ساعت دیجیتال خاموشی: حداقل یک ساعت پیش از خواب، استفاده از تلفن همراه را متوقف کنید تا مغز فرصت ترشح ملاتونین را داشته باشد.
• مکالمه امن‌تر: برای تماس‌های طولانی، از هندزفری یا بلندگو استفاده کنید تا گوشی در تماس مستقیم با سر نباشد.

نتیجه‌ گیری

در نهایت، شواهد فعلی نشان می‌دهند که استفاده از گوشی همراه هنگام خواب به خودی خود خطر جدی فوری ایجاد نمی‌کند، اما عادات نادرست، مانند بررسی مداوم گوشی در شب یا نگه داشتن آن کنار بالش، می‌تواند به مرور زمان سلامت خواب را تهدید کند. نور آبی بیش از امواج رادیویی عامل اختلال در خواب است. با اتخاذ راهکارهای ساده‌ای مانند فاصله‌گذاری، کاهش استفاده پیش از خواب و استفاده از تنظیمات فیلتر نور، می‌توان از مزایای فناوری بهره‌مند شد بدون اینکه کیفیت خواب به خطر بیفتد.