افزایش مرگ و میر زنان زیر ۸۰ سال در ایران: عوامل و راهکارهای پیشگیری
مرگ‌ومیر زودرس زنان در ایران طی سال‌های اخیر نگرانی‌های جدی ایجاد کرده است. بررسی‌های علمی نشان می‌دهد که بیماری‌های غیرواگیردار مانند سرطان، بیماری‌های قلبی و دیابت نقش اصلی در افزایش این مرگ‌ها...
مرگ‌ومیر زودرس زنان در ایران طی سال‌های اخیر نگرانی‌های جدی ایجاد کرده است. بررسی‌های علمی نشان می‌دهد که بیماری‌های غیرواگیردار مانند سرطان، بیماری‌های قلبی و دیابت نقش اصلی در افزایش این مرگ‌ها دارند. سبک زندگی، پوشش ناکافی غربالگری و کمبود آگاهی عمومی از مهم‌ترین عوامل خطر هستند و نیاز به سیاست‌گذاری دقیق و برنامه‌های آموزشی و بهداشتی متمرکز احساس می‌شود.
وضعیت فعلی مرگ و میر ناشی از بیماری های غیر واگیردار در ایران
تحقیقات اخیر در نشریه لنست نشان می‌دهد که مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های مزمن غیرواگیردار در ایران در دهه گذشته روندی نگران‌کننده داشته است. این مطالعه مرگ‌های مرتبط با بیماری‌هایی مانند سرطان، دیابت و بیماری‌های قلبی و عروقی را بین سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۹ در ۱۸۵ کشور بررسی کرده است. در اکثر کشورها، کاهش خطر مرگ ناشی از این بیماری‌ها مشاهده شده، اما در ایران، کاهش محدود بوده و حتی در زنان زیر ۸۰ سال، افزایش اندکی در خطر مرگ دیده می‌شود.
در ایران بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹، کاهش مرگ ناشی از بیماری‌های غیرواگیر در زنان تنها حدود ۰/۳ درصد و در مردان ۰/۵ درصد بوده است. این میزان کاهش، در مقایسه با کشورهای همسایه یا پیشرفته، بسیار ناچیز است. روند مقایسه دو دهه نشان می‌دهد که وضعیت ایران در دهه دوم نسبت به دهه اول، به‌ویژه در زنان، بدتر شده است و این کاهش‌های اندک به‌هیچ‌وجه کافی نیست.
عوامل اصلی افزایش مرگ و میر در زنان
مرگ‌ومیر زنان زیر ۸۰ سال تحت تأثیر عوامل متعدد سبک زندگی و کمبود خدمات بهداشتی قرار دارد. پیمایش ملی عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیردار ایران در سال ۱۴۰۰ نشان داده است:
- مصرف ناکافی میوه و سبزیجات: کمتر از ۱۵ درصد جمعیت روزانه پنج واحد میوه و سبزی مصرف می‌کنند.
- مصرف بالای نمک و غذاهای فرآوری‌شده: بیش از ۵۰ درصد مردم هنگام پخت و پز یا سرو غذا نمک اضافی مصرف می‌کنند.
- کم‌تحرکی و فعالیت بدنی ناکافی: بیش از ۳۵ درصد بزرگسالان فعالیت بدنی کافی ندارند و این میزان در زنان و ساکنان شهرها بیشتر است.
- استعمال دخانیات و قلیان: حدود ۱۴ درصد افراد سیگار می‌کشند و ۲۵ درصد تجربه مصرف قلیان دارند.
- پوشش پایین غربالگری سرطان: کمتر از ۲۰ درصد زنان ۳۰ تا ۵۰ سال تست پاپ‌اسمیر انجام داده‌اند و تنها حدود ۱۵ درصد زنان بالای ۵۰ سال ماموگرافی کرده‌اند.
این عوامل باعث می‌شوند که بیماری‌های مزمن مانند دیابت، فشار خون بالا و سرطان‌ها شیوع بیشتری پیدا کنند و در نهایت مرگ‌ومیر زودرس افزایش یابد.
بیماری های موثر در افزایش مرگ و میر زنان
مطالعه لنست و داده‌های ملی نشان می‌دهد که مهم‌ترین بیماری‌ها که در دهه ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹ مرگ‌ومیر زنان را افزایش داده‌اند عبارتند از:
- دیابت و بیماری‌های کلیوی ناشی از آن
- سرطان‌های کبد، پستان، ریه، پانکراس و روده
- بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD)
- لنفوم و مالتیپل میلوم
در مقابل، بیماری‌هایی مانند بیماری ایسکمی قلب، سکته مغزی و برخی سرطان‌ها مانند دهانه رحم، نقش کاهنده در مرگ‌ومیر داشته‌اند، اما اثر آنها به اندازه عوامل خطرزا نبوده است.
نقش سبک زندگی و تغذیه
سبک زندگی مدرن، افزایش مصرف فست‌فود و کاهش فعالیت بدنی به ویژه در زنان و نوجوانان، نقش تعیین‌کننده‌ای در افزایش بیماری‌های غیرواگیردار دارد. همچنین استرس‌های مزمن، تغییرات هورمونی و شیوع مسائل روانی مانند اضطراب و افسردگی، خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن و سرطان را تشدید می‌کنند. تجربه پزشکان خانواده نشان می‌دهد که سن ابتلا به دیابت، فشار خون، تیروئید و سرطان‌ها در ایران در حال کاهش است و بیماران زیر ۴۰ سال نیز درگیر این مشکلات هستند.
مشکلات غربالگری و چکاپ ها
چکاپ‌های عمومی که مردم به‌عنوان «چکاپ کامل» انجام می‌دهند، قادر به تشخیص بسیاری از بیماری‌های مزمن و سرطان‌ها نیستند. به عنوان مثال، سرطان پستان باید با ماموگرافی و سرطان دهانه رحم با تست پاپ‌اسمیر تشخیص داده شود. داده‌های پیمایش نشان می‌دهد که کمتر از ۳۰ درصد زنان تحت غربالگری مناسب قرار دارند و برنامه‌های فعلی پزشک خانواده پوشش کافی ندارند.
راهکارها و سیاست گذاری
برای کاهش مرگ‌ومیر زودرس در زنان و مردان ایران، لازم است اقدامات زیر در دستور کار قرار گیرد:
- افزایش پوشش غربالگری سرطان‌ها و اطلاع‌رسانی عمومی
- اصلاح سبک زندگی شامل تغذیه سالم و فعالیت بدنی کافی
- کاهش مصرف نمک، قند و فست‌فود
- کنترل و مدیریت فشار خون و دیابت در جمعیت عمومی
- تقویت سیستم بهداشتی و دسترسی آسان به خدمات پیشگیری و درمان
نتیجه گیری
افزایش مرگ‌ومیر زنان زیر ۸۰ سال در ایران یک هشدار جدی برای نظام سلامت کشور است. سبک زندگی ناسالم، پوشش ناکافی غربالگری و بیماری‌های مزمن، عوامل اصلی این روند محسوب می‌شوند. با برنامه‌ریزی دقیق، آموزش عمومی و تقویت نظام مراقبت‌های بهداشتی، می‌توان نرخ مرگ‌ومیر را کاهش داد و سلامت زنان و نسل‌های آینده را تضمین کرد.