معرفی دیابت نوع پنج و انواع دیگر دیابت؛ از ژنتیک تا سوء تغذیه

دیابت یکی از شایع‌ترین بیماری‌های غیر واگیر در جهان است که طیف وسیعی از افراد، از نوزاد تا سالمند را تحت تأثیر قرار می‌دهد. برخلاف تصور رایج که دیابت را فقط در قالب نوع یک یا دو می‌شناسد، علم پزشکی امروز از وجود انواع گوناگون و متفاوتی از دیابت خبر می‌دهد. یکی از تازه‌ترین دسته‌بندی‌های مطرح‌شده، دیابت نوع پنج است که بیشترین شیوع آن در میان کودکان کشورهای کم‌درآمد مشاهده شده است.

در این مقاله، ضمن بررسی دقیق دیابت نوع پنج و چرایی شکل‌گیری آن، نگاهی جامع و علمی به سایر انواع دیابت خواهیم داشت. هدف، ارائه درک بهتر از ماهیت پیچیده این بیماری و نقش عوامل مختلف از جمله ژنتیک، تغذیه، ایمنی و سبک زندگی در شکل‌گیری آن است.

دیابت نوع پنج؛ بیماری خاموش در سایه سوء تغذیه

دیابت نوع پنج که به‌تازگی توسط فدراسیون بین‌المللی دیابت (IDF) به‌عنوان یک شکل مستقل از دیابت به رسمیت شناخته شده، اغلب در کودکان و نوجوانانی دیده می‌شود که در سال‌های ابتدایی زندگی دچار سوء تغذیه شدید بوده‌اند. این نوع از دیابت نه به دلیل حمله سیستم ایمنی و نه به خاطر چاقی بروز می‌کند، بلکه ناشی از کمبود مواد غذایی ضروری در دوران رشد بدن است.

• دیابت نوع پنج اغلب در جوامع کم‌درآمد دیده می‌شود و تاکنون حدود ۲۰ تا ۲۵ میلیون نفر در سراسر جهان به آن مبتلا شده‌اند.
• ریشه اصلی این بیماری، تغذیه ناکافی و فقر پروتئینی در دوران بارداری، کودکی یا نوجوانی است.
• در این نوع دیابت، اندازه پانکراس کوچکتر از حد طبیعی است که منجر به تولید ناکافی انسولین می‌شود.
• برخلاف دیابت نوع یک، در این مورد سیستم ایمنی درگیر نیست و علت بیماری، ساختاری و تغذیه‌ای است.

دیابت نوع یک؛ حمله اشتباهی سیستم ایمنی به بدن

دیابت نوع یک از جمله انواع خودایمنی بیماری است که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های تولیدکننده انسولین در پانکراس حمله می‌کند. این نوع دیابت ممکن است در هر سنی بروز کند، اما اغلب در کودکی یا نوجوانی تشخیص داده می‌شود. برخلاف تصور عموم، هیچ ارتباطی میان رژیم غذایی ناسالم و بروز دیابت نوع یک وجود ندارد.

• علت اصلی، ترکیبی از عوامل ژنتیکی و برخی عوامل محیطی مانند عفونت‌های ویروسی است.
• درمان تنها با تزریق انسولین به صورت منظم امکان‌پذیر است.
• برخی بیماران از درمان‌های جدید مانند پیوند سلول‌های بنیادی یا پانکراس بهره می‌برند، اما این روش‌ها هنوز محدود و پرهزینه هستند.
• دیابت نوع یک بدون انسولین قابل کنترل نیست و پایش مداوم قند خون در بیماران حیاتی است.

دیابت نوع دو؛ بیماری شایع عصر مدرن

دیابت نوع دو رایج‌ترین نوع دیابت در سراسر جهان است که معمولاً در افراد بالای چهل سال و افراد دارای اضافه‌وزن مشاهده می‌شود، اما امروز در کودکان و نوجوانان نیز به‌ویژه در مناطق شهری در حال گسترش است. این نوع دیابت بیشتر به دلیل مقاومت بدن نسبت به انسولین ایجاد می‌شود و اغلب با تغییر سبک زندگی قابل کنترل است.

• ارتباط نزدیکی میان افزایش شاخص توده بدنی و بروز دیابت نوع دو وجود دارد.
• استفاده از داروهایی مانند متفورمین می‌تواند در کنترل این بیماری مؤثر باشد.
• گروه‌های قومی خاص مانند جنوب آسیایی‌ها و آفریقایی‌تبارها در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
• کاهش وزن، ورزش منظم و رژیم غذایی سالم می‌تواند گاهی منجر به بازگشت بیماری شود.

دیابت بارداری؛ چالشی موقت اما مهم

دیابت بارداری نوعی از دیابت است که تنها در دوران حاملگی بروز می‌کند و معمولاً پس از زایمان از بین می‌رود. این نوع دیابت اگر به‌درستی مدیریت نشود، می‌تواند برای مادر و نوزاد خطرناک باشد. آگاهی و پایش منظم قند خون در دوران بارداری برای شناسایی و کنترل این بیماری بسیار مهم است.

• اغلب بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری شناسایی می‌شود.
• عوامل خطر شامل اضافه وزن، سابقه خانوادگی دیابت و سن بالا هستند.
• درمان شامل تنظیم رژیم غذایی، فعالیت بدنی مناسب و در صورت نیاز استفاده از انسولین یا داروهای خوراکی است.
• در صورت عدم درمان، خطر زایمان سخت، نوزاد با وزن بالا و بروز دیابت در آینده افزایش می‌یابد.

دیابت‌ های نادر؛ ناشناخته ولی مهم

علاوه بر انواع شناخته‌شده دیابت، شکل‌های نادری نیز وجود دارند که اغلب منشأ ژنتیکی دارند یا در پی اختلالات خاص پزشکی ایجاد می‌شوند. شناسایی این دیابت‌ها نیازمند بررسی‌های تخصصی است و درمان آن‌ها اغلب پیچیده‌تر از انواع رایج است.

• دیابت نوزادی: در روزهای اول زندگی بروز می‌کند و به اختلالات ژنتیکی در تولید انسولین مرتبط است.
• دیابت بلوغ جوانان (MODY): نوعی ارثی از دیابت که در سنین نوجوانی یا اوایل بزرگسالی دیده می‌شود و چندین زیرنوع دارد.
• دیابت نوع سه‌سی (۳c): ناشی از آسیب به پانکراس، به‌ویژه پس از جراحی، التهاب یا ابتلا به بیماری‌هایی مانند فیبروز کیستیک یا سرطان پانکراس.

نتیجه‌ گیری

دیابت دیگر تنها به معنای قند خون بالا نیست، بلکه مفهومی گسترده از اختلالات متابولیکی با منشأهای گوناگون است. شناسایی دیابت نوع پنج به عنوان یک بیماری مستقل، تأکید دوباره‌ای است بر اهمیت شناخت دقیق علت بیماری و انتخاب درمان متناسب با نوع دیابت.