یک ژن شایع خطر ابتلا به زوال عقل را در مردان دو برابر می‌ کند

زوال عقل یکی از معضلات بزرگ سلامت عمومی در قرن حاضر است که با افزایش میانگین سنی جمعیت‌ها، به مشکلی رو به رشد تبدیل شده است. بسیاری از افراد ممکن است بدون آنکه آگاه باشند، حامل ژن‌هایی باشند که خطر بروز این بیماری را در آن‌ها افزایش می‌دهد. پژوهش‌های نوین، تمرکز خود را بر نقش عوامل ژنتیکی در بروز این اختلال گذاشته‌اند، به‌ویژه تفاوت تأثیر این عوامل در زنان و مردان. در این مقاله به بررسی یکی از یافته‌های مهم در این حوزه پرداخته شده که نشان می‌دهد چگونه یک نوع خاص از ژن HFE می‌تواند ریسک ابتلا به زوال عقل را در مردان افزایش دهد.

نقش ژنتیک در بروز زوال عقل

در سال‌های اخیر، محققان دریافته‌اند که عوامل ژنتیکی نقش پررنگی در بروز و پیشرفت بیماری‌های نورودژنراتیو مانند زوال عقل دارند. یکی از ژن‌هایی که توجه زیادی را به خود جلب کرده، ژنی به نام HFE است که در تنظیم آهن در بدن نقش دارد.

ژن HFE یکی از عوامل کلیدی در تنظیم متابولیسم آهن در بدن انسان است. این ژن می‌تواند در عملکرد سلول‌های مغزی و روندهای التهابی نیز تأثیرگذار باشد. یکی از انواع رایج آن، واریانت H63D نام دارد. هرچند که داشتن یک نسخه از این ژن معمولاً عوارضی ایجاد نمی‌کند، افرادی که دارای دو نسخه از آن هستند، ممکن است با پیامدهای جدی‌تری مواجه شوند. بررسی ارتباط این ژن با زوال عقل، می‌تواند گامی بزرگ در درک مکانیزم‌های بروز این بیماری و راه‌های پیشگیری از آن باشد.

نتایج یک پژوهش بزرگ: ارتباط بین ژن H63D و زوال عقل

بررسی رابطه‌ی میان ژن H63D و زوال عقل، از طریق یک مطالعه بزرگ بین‌المللی به دست آمده است که بر روی جمعیت وسیعی از سالمندان انجام شده است.

این مطالعه، حاصل همکاری بین چندین مرکز علمی و تحقیقاتی در کشور استرالیاست، از جمله دانشگاه کرتین، دانشگاه موناش، دانشگاه ملبورن، بیمارستان سلطنتی کودکان و مؤسسه تحقیقات سلامت کودکان مرداک. این گروه پژوهشی، داده‌های پروژه‌ای به نام ASPREE را مورد تحلیل قرار داده‌اند. این پروژه در اصل با هدف بررسی تأثیر مصرف آسپرین در جمعیت سالمندان در آمریکا و استرالیا آغاز شده بود، اما اکنون به منبعی غنی برای تحلیل‌های گسترده‌تر از جمله مطالعات ژنتیکی تبدیل شده است.

پژوهشگران، ژنوم بیش از ۱۹ هزار فرد سالمند را مورد بررسی قرار دادند و وضعیت سلامت مغز و شناخت آن‌ها را در بازه زمانی مشخص تحلیل کردند. نتایج نشان داد که مردانی که دارای دو نسخه از ژن H63D بودند، بیش از دو برابر بیشتر از مردان دیگر به زوال عقل دچار می‌شدند. نکته‌ی جالب اینجاست که این ارتباط در زنان مشاهده نشد.

چرا فقط مردان؟ فرضیه‌ های علمی پشت تفاوت جنسیتی

این‌که چرا تنها مردان تحت تأثیر منفی این واریانت ژنی قرار می‌گیرند، موضوعی است که پژوهشگران به آن توجه ویژه‌ای داشته‌اند.

بر اساس یافته‌ها، اگرچه افزایش سطح آهن در خون یکی از نتایج معمول وجود این ژن است، اما زوال عقل لزوماً از طریق افزایش آهن ایجاد نمی‌شود. این بدین معناست که مکانیزم‌های دیگری مانند التهاب سیستمیک، استرس اکسیداتیو یا حتی تغییرات در عملکرد میتوکندری‌ها نیز می‌توانند در این فرآیند نقش داشته باشند. تفاوت‌های هورمونی بین مردان و زنان و نقش حفاظتی هورمون استروژن در مغز نیز می‌تواند یکی از دلایل بروز این اختلاف باشد. زنان ممکن است به علت همین عوامل محافظتی طبیعی، کمتر تحت تأثیر افزایش آهن ناشی از این ژن قرار بگیرند.

چشم‌ اندازهای درمانی و پیشگیری

شناسایی افراد پرخطر، یکی از گام‌های اولیه برای طراحی راهکارهای پیشگیری از زوال عقل است. یافته‌های جدید این امکان را فراهم کرده‌اند که مردان دارای ژن H63D را به عنوان گروهی با ریسک بالا شناسایی کنیم.

از آنجا که ژن HFE در بسیاری از آزمایش‌های ژنتیکی روتین در کشورهای توسعه‌یافته بررسی می‌شود، می‌توان با اندکی بهینه‌سازی، از همین اطلاعات برای پیش‌بینی خطر زوال عقل استفاده کرد. شناسایی زودهنگام می‌تواند باعث شود اقدامات پیشگیرانه مانند رژیم غذایی کنترل‌شده از نظر آهن، مدیریت التهاب و بررسی منظم وضعیت شناختی در این افراد زودتر آغاز شود.

نتیجه‌ گیری

یافته‌های منتشر شده در نشریه معتبر Neurology، گام مهمی در جهت شناسایی ریشه‌های ژنتیکی زوال عقل به شمار می‌روند. وجود دو نسخه از ژن H63D در مردان، به طور مشخص با افزایش دو برابری خطر ابتلا به زوال عقل همراه است، در حالی که چنین اثری در زنان مشاهده نمی‌شود. این تفاوت، نه‌تنها درک ما از بیماری را عمیق‌تر می‌کند، بلکه افق‌های جدیدی برای اقدامات تشخیصی و پیشگیرانه باز می‌نماید. در آینده، بررسی دقیق‌تر مسیرهای بیولوژیکی مرتبط با این ژن و تفاوت‌های جنسیتی در این زمینه می‌تواند به ساخت داروها و روش‌های درمانی جدید بینجامد.