اختلالی روانی با نشانه های جسمی؛ وقتی ذهن، درد را به بدن منتقل میکند
ذهن و بدن ارتباطی عمیق و پیچیده با یکدیگر دارند. گاهی این پیوند به‌گونه‌ای عمل میکند که درد و فشارهای روانی، خود را به شکل علائم جسمانی نشان می‌دهند. این مسئله ممکن است برای بسیاری از افراد عجیب یا...
ذهن و بدن ارتباطی عمیق و پیچیده با یکدیگر دارند. گاهی این پیوند به‌گونه‌ای عمل میکند که درد و فشارهای روانی، خود را به شکل علائم جسمانی نشان می‌دهند. این مسئله ممکن است برای بسیاری از افراد عجیب یا غیرقابل باور باشد، اما در دنیای پزشکی و روان‌پزشکی، مفهومی شناخته‌شده به نام «اختلال علائم عصبی عملکردی» یا همان «اختلال تبدیلی» وجود دارد که به همین پدیده اشاره دارد.
اختلال علائم عصبی عملکردی چیست؟
اختلال علائم عصبی عملکردی (Functional Neurological Symptom Disorder)، نوعی اختلال روانی است که با بروز علائم جسمانی بدون توجیه پزشکی مشخص همراه می‌شود. این علائم می‌توانند شامل مشکلات حرکتی، حسی یا حتی اختلالات بینایی و شنوایی باشند، اما منشأ اصلی آن‌ها نه در بدن، بلکه در روان فرد نهفته است.
پزشکان این اختلال را ناشی از اختلال در نحوه‌ی ارسال یا دریافت سیگنال‌های عصبی از سوی مغز می‌دانند. به زبان ساده‌تر، مغز در پاسخ به فشار روانی یا ضربه‌ی عاطفی، عملکردی نادرست در بخشی از بدن ایجاد میکند که بدون آسیب فیزیکی واقعی رخ میدهد. این اختلال، برخلاف بیماری‌های عصبی ساختاری مانند ام‌اس یا تومور مغزی، در تصویربرداری و آزمایش‌های معمول مغز و اعصاب قابل‌تشخیص نیست.
روز جهانی آگاهی از اختلال علائم عصبی عملکردی
در تقویم جهانی، روز ۱۳ آوریل (مصادف با ۲۴ فروردین) به‌عنوان روز آگاهی از اختلال علائم عصبی عملکردی تعیین شده است. هدف از این روز، افزایش شناخت عمومی درباره‌ی یکی از پیچیده‌ترین اختلالات روان‌تنی است که هم فرد مبتلا و هم اطرافیان او را به چالش می‌کشد.
با توجه به ناآگاهی عموم مردم نسبت به این اختلال، مبتلایان ممکن است مورد بی‌توجهی، برچسب‌زنی یا حتی سوءتفاهم قرار بگیرند. به همین دلیل، ارتقای آگاهی در این زمینه می‌تواند مسیر تشخیص و درمان را برای بیماران هموارتر کند.
علائم اختلال تبدیلی؛ وقتی بدن به جای روان واکنش نشان میدهد
علائم این اختلال به‌طور معمول در پاسخ به استرس شدید یا ضربه‌های عاطفی بروز می‌کنند. این علائم ممکن است موقت یا پایدار باشند و در افراد مختلف، شدت و نوع آن‌ها متفاوت است.
در اینجا برخی از نشانه‌های رایج این اختلال را مرور می‌کنیم:
- اختلال در راه رفتن یا لرزش غیرارادی دست و پا
- دوبینی یا نابینایی ناگهانی
- اختلال شنوایی یا ناشنوایی موقت
- از بین رفتن هماهنگی بین اندام ها
- بی‌حسی بدن یا عدم واکنش به محرک های محیطی
- احساس فلج یا ضعف عضلانی در اندام ها
- از دست دادن حس لامسه یا بویایی
- اختلال در بلع یا احساس گیر کردن چیزی در گلو
- اختلال گفتاری یا قطع شدن موقتی صدا
- حملات تشنجی بدون منشأ نورولوژیک
- از دست دادن تعادل در حالت ایستاده
این نشانه ها می‌توانند تنها یک بخش از بدن را درگیر کنند یا به‌طور هم‌زمان چند ناحیه را تحت تأثیر قرار دهند. نکته‌ی مهم این است که این علائم به‌صورت ناخودآگاه بروز می‌کنند و بیمار در تجربه‌ی آن‌ها نقش ساختگی ندارد.
چه کسانی در معرض ابتلا به اختلال علائم عصبی عملکردی هستند؟
تحقیقات نشان می‌دهند که این اختلال بیشتر در زنان دیده می‌شود و افراد جوان یا میانسال بیشتر در معرض ابتلا قرار دارند. همچنین، افرادی که دچار ضربه‌های روانی، تجربه‌های ناخوشایند دوران کودکی یا استرس‌های مزمن هستند، زمینه‌ی بیشتری برای بروز علائم دارند.
فردی که نتواند به‌درستی احساسات خود را بروز دهد یا در مواجهه با فشارهای زندگی دچار ناتوانی در تنظیم هیجانات شود، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این اختلال قرار دارد.
نقش استرس و روان در بروز علائم جسمی
مغز انسان گاهی برای محافظت از روان، ناخودآگاه مکانیزمی را فعال میکند که استرس روانی را به شکل نشانه‌های فیزیکی نمایش دهد. به همین دلیل، اختلال تبدیلی را نوعی «مکانیسم دفاعی ناخودآگاه» تلقی می‌کنند. این علائم معمولاً با بحران‌های عاطفی مانند سوگ، تنش خانوادگی، مشکلات شغلی یا تجربه‌ی یک اتفاق تروماتیک هم‌زمان هستند.
در این اختلال، عملکرد طبیعی مغز مختل نمی‌شود، بلکه نحوه‌ی کنترل مغز بر حرکت، احساس یا گفتار به‌صورت موقت از نظم طبیعی خارج می‌شود.
روش های درمانی برای اختلال علائم عصبی عملکردی
خوشبختانه، این اختلال با رویکردی چندجانبه قابل درمان است. پزشکان و روان‌درمانگران با استفاده از ترکیبی از روش‌های مختلف می‌توانند به بیمار کمک کنند تا علائم را کنترل کرده و کیفیت زندگی بهتری تجربه کند.
برخی از روش های درمانی مؤثر عبارت‌اند از:
- روان درمانی (خصوصاً رفتار درمانی شناختی – CBT): برای شناسایی و مدیریت افکار و احساسات آسیب‌زا که به بروز علائم منجر می‌شوند.
- فیزیوتراپی و کاردرمانی: برای بهبود عملکرد جسمی و بازآموزی مغز در کنترل حرکات بدن.
- هیپنوتراپی و آرام‌سازی عضلانی: برای کاهش تنش روانی و افزایش آگاهی از بدن.
- درمان دارویی: در صورت همراه بودن با افسردگی، اضطراب یا سایر اختلالات روان‌پزشکی.
- تلقین درمانی یا بایوفیدبک: با هدف آموزش مغز برای کنترل بهتر عملکردهای بدنی.
درمان این اختلال نیازمند صبوری، همکاری بیمار و حمایت مستمر از سوی خانواده و درمانگران است. در بسیاری از موارد، علائم با مداخلات درمانی مناسب کاهش یافته یا کاملاً از بین می‌روند.
نتیجه گیری
اختلال علائم عصبی عملکردی نمونه ای روشن از تأثیر متقابل روان و جسم در سلامت انسان است. این اختلال نه نشانه ی ضعف روانی است و نه بیماری ساختگی؛ بلکه پاسخی پیچیده و ناخودآگاه به فشارهای روانی است که نیاز به همدلی، آگاهی و درمان دارد.
با ارتقای آگاهی عمومی، افزایش آموزش های روان شناختی و پذیرش نقش روان در بیماری های جسمی، می توان مسیر تشخیص زودهنگام و درمان مؤثرتر را برای مبتلایان به این اختلال هموار کرد.