خطرناک ترین ذرات آلاینده برای ریه ها و سلامت تنفسی افراد
با آغاز فصل پاییز و تغییرات آب‌وهوایی، کیفیت هوا به شکل چشمگیری تحت تأثیر آلاینده‌ها قرار می‌گیرد. ریه‌ها به‌عنوان اصلی‌ترین عضو تنفسی، بیش از دیگر بخش‌های بدن در معرض آسیب قرار دارند. ذرات معلق ریز،...
با آغاز فصل پاییز و تغییرات آب‌وهوایی، کیفیت هوا به شکل چشمگیری تحت تأثیر آلاینده‌ها قرار می‌گیرد. ریه‌ها به‌عنوان اصلی‌ترین عضو تنفسی، بیش از دیگر بخش‌های بدن در معرض آسیب قرار دارند. ذرات معلق ریز، گازهای آلاینده و ترکیبات شیمیایی می‌توانند به تدریج عملکرد ریه را کاهش داده و زمینه‌ساز بیماری‌های مزمن تنفسی و حتی سرطان شوند. در این مقاله به بررسی خطرناک‌ترین آلاینده‌ها و اثرات آنها بر ریه‌ها می‌پردازیم.
ذرات معلق و اندازه آنها
ذرات معلق هوا (PM) شامل ذرات جامد و قطرات مایع هستند که می‌توانند از منابع مختلف مانند خودروها، کارخانه‌ها و سوخت‌های فسیلی وارد هوا شوند. این ذرات بر اساس اندازه دسته‌بندی می‌شوند و اندازه آنها تعیین‌کننده میزان نفوذ به دستگاه تنفسی است.
- ذرات بزرگ‌تر از ۱۰ میکرون معمولاً در بینی و حنجره گیر می‌کنند و به ریه‌ها نمی‌رسند.
- ذرات بین ۵ تا ۱۰ میکرون ممکن است به حلق برسند، اما به عمق ریه نفوذ نمی‌کنند.
- ذرات کمتر از ۲.۵ میکرون (PM2.5) خطرناک‌ترین نوع هستند که به عمق ریه نفوذ کرده و حتی وارد جریان خون می‌شوند.
این ذرات ریز قادرند باعث التهاب مجاری تنفسی، افزایش خطر بیماری‌های مزمن ریوی و آسیب به بافت ریه شوند.
PM2.5 و اثرات آن بر سلامت
PM2.5 یا ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون، به دلیل اندازه بسیار کوچک خود می‌توانند به آلوئول‌ها و بافت‌های عمقی ریه نفوذ کنند. این ذرات علاوه بر تحریک ریه، با عبور از دیواره ریه وارد خون شده و عملکرد سیستم قلبی-عروقی و ایمنی را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهند.
مطالعات نشان داده‌اند که قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض PM2.5 می‌تواند منجر به:
- بیماری‌های مزمن تنفسی مانند آسم و برونشیت
- افزایش ریسک بیماری‌های قلبی و عروقی
- التهاب سیستمیک و آسیب به اندام‌های داخلی
- افزایش احتمال سرطان ریه و حتی سرطان خون
رئیس انجمن متخصصین ریه ایران اعلام کرده است که در برخی کلانشهرها میزان PM2.5 تا ۳۰ برابر حد مجاز است، که تهدید جدی برای سلامت عمومی محسوب می‌شود.
نقش سوخت های فسیلی و مازوت در افزایش آلاینده ها
با آغاز فصل سرد، مصرف گاز در برخی مناطق کافی نیست و از سوخت مازوت استفاده می‌شود. سوخت مازوت حاوی ترکیبات سنگین و آلاینده‌های متعددی است که به شکل ذرات معلق ریز در هوا منتشر می‌شوند.
این ذرات علاوه بر ورود به ریه، قابلیت جذب در جریان خون را دارند و می‌توانند باعث:
- افزایش التهاب و آسیب به بافت ریه
- افزایش ریسک بیماری‌های قلبی و عروقی
- ایجاد اختلال در سیستم ایمنی
- افزایش خطر سرطان خون و سرطان ریه
مطالعات اخیر نشان می‌دهند که کلانشهرهایی که از سوخت مازوت استفاده می‌کنند، با افزایش چشمگیر ذرات ریز و عوارض ناشی از آن مواجه هستند.
اثرات کوتاه مدت و بلند مدت آلاینده ها بر ریه
آلاینده‌های هوا می‌توانند اثرات فوری و طولانی‌مدت بر سلامت ریه داشته باشند. اثرات کوتاه‌مدت شامل سرفه، تنگی نفس، تحریک گلو و چشم و افزایش احتمال عفونت‌های تنفسی است. اثرات بلندمدت شامل بیماری‌های مزمن تنفسی، کاهش ظرفیت ریه، برونشیت مزمن، آسم و حتی سرطان ریه می‌شوند.
کودکان، سالمندان و افراد دارای بیماری‌های مزمن قلبی و ریوی بیشترین آسیب را از این ذرات می‌بینند. همچنین، قرار گرفتن مداوم در معرض PM2.5 می‌تواند باعث افزایش مرگ و میر ناشی از بیماری‌های تنفسی و قلبی شود.
شاخص های کیفیت هوا و نقش آنها در پیشگیری
تابلوهای نمایشگر کیفیت هوا در شهرهای بزرگ می‌توانند به مردم در تصمیم‌گیری برای فعالیت‌های روزانه کمک کنند. این شاخص‌ها میزان ذرات PM10، PM2.5 و گازهای آلاینده را نشان می‌دهند.
اقدامات پیشگیرانه شامل:
- اجتناب از فعالیت‌های شدید بدنی در هوای آلوده
- استفاده از ماسک‌های مناسب فیلتردار
- تهویه مناسب محیط‌های داخلی
- کاهش مصرف سوخت‌های آلاینده در خانه و خودرو
- می‌تواند به کاهش آسیب‌های ناشی از آلاینده‌ها کمک کند.
توصیه های پزشکی برای کاهش خطرات آلاینده ها
رئیس انجمن متخصصین ریه توصیه می‌کند که افراد در فصل‌های آلوده از ورزش در فضای باز خودداری کنند و از ماسک‌های تنفسی مناسب استفاده کنند. همچنین بررسی منظم سلامت ریوی و پیگیری علائم تنفسی مانند سرفه مداوم، تنگی نفس و درد قفسه سینه ضروری است.
افرادی که به بیماری‌های مزمن ریوی، آسم یا برونشیت مبتلا هستند باید درمان‌های دارویی خود را منظم ادامه دهند و در صورت تشدید علائم سریعاً به پزشک مراجعه کنند.
نتیجه گیری
آلاینده‌های هوا، به ویژه ذرات ریز PM2.5 و ذرات ناشی از سوخت مازوت، تهدیدی جدی برای سلامت ریه و سیستم تنفسی افراد محسوب می‌شوند. این ذرات می‌توانند وارد عمق ریه شده و حتی وارد جریان خون شوند، که باعث افزایش خطر بیماری‌های ریوی، قلبی و حتی سرطان می‌شود. توجه به شاخص‌های کیفیت هوا، استفاده از ماسک و پیشگیری از فعالیت‌های شدید در هوای آلوده، اهمیت بالایی در کاهش اثرات این آلاینده‌ها دارد. سلامت ریه‌ها نیازمند آگاهی، اقدامات پیشگیرانه و پایش مستمر کیفیت هوا است تا آسیب‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت به حداقل برسد.