بررسی علمی اثرات امواج تلفن همراه بر سلامت خواب و مغز

در دنیای امروز که گوشی‌های هوشمند به جزئی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره تبدیل شده‌اند، بسیاری از افراد عادت دارند تلفن همراه خود را شب‌ها کنار تخت یا حتی زیر بالش نگه دارند. این عادت، نگرانی‌هایی را درباره تأثیر امواج الکترومغناطیسی گوشی‌ها بر سلامت مغز، کیفیت خواب، و حتی خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند سرطان ایجاد کرده است. اما آیا این نگرانی‌ها بر پایه شواهد علمی هستند یا بیشتر زاییده ترس عمومی‌اند؟

برای پاسخ به این پرسش، لازم است با نوع امواج منتشرشده از تلفن‌های همراه، نحوه تأثیر آن‌ها بر بدن انسان، و نتایج آخرین پژوهش‌های علمی در این زمینه آشنا شویم. در ادامه، به بررسی این موارد پرداخته و نکات مهمی درباره راهکارهای کاهش خطرات احتمالی ارائه می‌کنیم.

آشنایی با ماهیت امواج تلفن همراه

گوشی‌های همراه برای برقراری ارتباط با دکل‌های مخابراتی از امواج رادیویی یا همان RF استفاده می‌کنند. این امواج در دسته‌ی امواج غیر یون‌ساز قرار می‌گیرند، یعنی برخلاف اشعه ایکس یا گاما، توانایی شکستن پیوندهای DNA را ندارند.

با این حال، برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند که قرارگیری مداوم در معرض امواج RF، به‌ویژه در نزدیکی سر و در زمان خواب، ممکن است اثرات غیرحرارتی مانند افزایش دمای بافت یا تغییر در فعالیت مغزی را به‌دنبال داشته باشد. با وجود این، هنوز شواهد علمی کافی برای اثبات قطعی این ادعاها وجود ندارد و تحقیقات در این زمینه ادامه دارد.

آیا امواج تلفن همراه می‌ توانند باعث بروز سرطان شوند؟

یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های عمومی در مورد استفاده مداوم از گوشی‌های همراه، احتمال ارتباط آن با ایجاد تومورهای مغزی است. این موضوع سال‌هاست که توسط نهادهای علمی مورد بررسی قرار گرفته و هنوز نیز به‌طور کامل روشن نشده است.

• در سال ۲۰۱۱، سازمان جهانی بهداشت (WHO) امواج RF را در دسته “احتمالاً سرطان‌زا” (گروه ۲B) قرار داد. این طبقه‌بندی به این معنی است که شواهد محدودی درباره ارتباط آن با سرطان وجود دارد، اما کافی نیست.
• در مطالعه‌ای گسترده که در سال ۲۰۲۰ منتشر شد، محققان داده‌های بیش از یک دهه را بررسی کردند و هیچ رابطه‌ی مستقیم و قطعی میان استفاده از تلفن همراه و افزایش خطر ابتلا به سرطان مغز پیدا نکردند.
• با این حال، توصیه می‌شود به‌ویژه در کودکان و نوجوانان که ساختار جمجمه و مغز حساس‌تری دارند، میزان تماس با گوشی و مدت زمان استفاده کنترل شود.

تأثیر امواج گوشی بر کیفیت خواب و اختلالات آن

شاید یکی از تأثیرات مهم تلفن همراه که بیشتر از جنبه امواج فیزیکی ناشی می‌شود، مربوط به کیفیت خواب باشد. تحقیقات علمی نشان می‌دهد که استفاده از گوشی پیش از خواب، بیشتر به دلیل نور آبی صفحه نمایش و فعالیت‌های ذهنی ناشی از استفاده از آن، موجب کاهش کیفیت خواب می‌شود.

• نور آبی ساطع‌شده از گوشی، تولید هورمون ملاتونین (که مسئول تنظیم چرخه خواب و بیداری است) را مهار می‌کند.
• کاهش ملاتونین موجب سخت‌تر خوابیدن، بی‌خوابی و اختلال در فازهای مختلف خواب از جمله خواب عمیق و REM می‌شود.
• پژوهشی در سال ۲۰۱۷ نشان داد که امواج RF ممکن است در برخی افراد، الگوی فعالیت مغزی در حین خواب را تغییر دهد، اما این تغییرات اغلب جزئی و موقت هستند.

گروه‌ های حساس‌تر نسبت به امواج گوشی

برخی افراد به دلایل فیزیولوژیکی یا شرایط خاص بدنی، حساسیت بیشتری نسبت به امواج الکترومغناطیسی دارند. در این میان، کودکان، زنان باردار، و افراد مبتلا به اختلالات خواب در اولویت نگرانی‌ها قرار دارند.

• کودکان به دلیل نازک بودن جمجمه، جذب بیشتری از امواج RF را تجربه می‌کنند. همین مسئله باعث شده تا متخصصان سلامت توصیه کنند که کودکان تماس طولانی با گوشی نداشته باشند.
• زنان باردار نیز باید در استفاده از گوشی، به‌ویژه در نزدیکی شکم یا هنگام خواب، جانب احتیاط را رعایت کنند، چرا که برخی مطالعات اولیه تأثیرات بالقوه‌ای بر جنین گزارش کرده‌اند، هرچند شواهد فعلاً قطعی نیستند.
• برخی افراد نیز به سندرمی موسوم به حساسیت به امواج الکترومغناطیسی (EHS) دچار هستند که علائمی چون سردرد، اضطراب، بی‌خوابی و خستگی مزمن را تجربه می‌کنند.

راهکارهای علمی برای کاهش خطرات احتمالی

اگرچه شواهد علمی فعلاً اثبات نکرده‌اند که خوابیدن کنار گوشی حتماً خطرناک است، اما رعایت برخی اصول ساده می‌تواند به پیشگیری از آسیب‌های احتمالی کمک کند. در اینجا چند توصیه علمی آورده شده است:

• افزایش فاصله گوشی از سر: گوشی خود را هنگام خواب حداقل یک متر از سرتان دور نگه دارید. اگر امکان‌پذیر است، از آن در حالت پرواز (Airplane Mode) استفاده کنید تا امواج RF غیرفعال شوند.
• کاهش استفاده پیش از خواب: سعی کنید حداقل یک ساعت پیش از خواب از گوشی استفاده نکنید تا ترشح ملاتونین مختل نشود.
• استفاده از فیلتر نور آبی: فعال‌سازی حالت شب یا استفاده از عینک‌های فیلتر نور آبی می‌تواند اثرات منفی نور صفحه نمایش را کاهش دهد.
• مکالمه با هندزفری یا بلندگو: در تماس‌های طولانی‌مدت، گوشی را مستقیماً کنار سر قرار ندهید و از هندزفری یا حالت اسپیکر استفاده نمایید.

جمع‌ بندی

شواهد علمی فعلی نشان می‌دهند که خوابیدن با گوشی همراه در کنار سر احتمالاً خطر جدی و مستقیمی برای سلامت ایجاد نمی‌کند، اما این بدان معنا نیست که استفاده بی‌رویه و بدون احتیاط از آن بی‌خطر است. بیشترین اثر منفی مربوط به کاهش کیفیت خواب به دلیل نور آبی و تعامل ذهنی با گوشی است. همچنین اثرات بلندمدت امواج RF هنوز به طور کامل بررسی نشده‌اند و نمی‌توان با قطعیت آن‌ها را بی‌خطر دانست.

با رعایت چند نکته ساده مانند دور نگه داشتن گوشی از بدن در هنگام خواب و کاهش استفاده پیش از خواب، می‌توان از بسیاری از اثرات منفی احتمالی جلوگیری کرد. در نهایت، اصل احتیاط به‌ویژه برای کودکان، زنان باردار و افراد حساس، بهترین رویکرد در برابر فناوری‌های مدرن است.